ازجمله موارداسرافی که در روایات دینی بآن اشاره شده می‏توان مواردذیل رابرشمرد:

-        خوردن هرچه دلت می خواهد .

-        ضرر وصدمه واردکردن به بدن .

-        آب زیادمصرف کردن به هنگام وضو.

-        ریختن خون وحلال‏هاراحرام شمردن.

-        بیش ازشأن وموقعیت اجتماعی مصرف کردن(درپوشیدن وخوردن وخریدن).

-        به کارخیربی‏رغبتی نشان دادن وبه کارهای باطل نازیدن.

   از مصادیق اسراف که از گرفتاری‏های اجتماعی و آسیب‏ها و آفت‏های خانوادگی جامعه ما به شمار می‏رود و نوعی غرب‏زدگی و چشم و هم‏چشمی هم چاشنی آن شده است، موضوع و پدیده «تجمل‏گرایی» و «تشریفات» و رو آوردن به زندگی‏های پرزرق و برق و پرهزینه و خرج‏های اضافی است. به گونه‏ای که آن اندازه گرفتار شده‏ایم که:

جمال زندگی را با تجمل‏گرایی سودا کرده‏ایم و شرافت را قربانی تشریفات نموده‏ایم و بالاخره آنچه باید وسیله زندگی باشد را هدف زندگی قرار داده و درباره آن به مسابقه پرداخته‏ایم.

این اسراف‏ها و ریخت و پاش‏های جدید و مدرنی است که بسیاری از خانواده‏ها را فرا گرفته و سوگمندانه در رسانه‏ها به نمایش گذاشته می‏شود و فرهنگ رفاه‏زدگی و تجمل‏گرایی را عملاً رواج می‏دهد.

 رهبر معظم انقلاب سال 1388را سالی بسیار مهم خواندند و با اشاره به دعای "حول حالنا الی احسن الحال" تاکید کردند: ما دچار اسراف هستیم و اجمالا عرض می کنم بسیاری از منابع کشور ، دچار اسرافگری های ماست و به هدر می رود و این امر منتهی به افزایش شکاف بین فقرا و اغنیا می شود و لذا باید الگوی مصرف را اصلاح کنیم... من از عموم ومردم و مسوولین درخواست می کنم به سمت اصلاح الگوی مصرف بروند و من امسال را سال حرکت مردم و مسوولین به سوی اصلاح الگوی مصرف می دانم.

    نهایت این که بیایید به بهانه سال اصلاح الگوی مصرف ،غذا را درست مصرف کنیم، نه صرفه جویی کنیم و نه کمتر مصرف کنیم فقط و فقط درست مصرف کنیم و هنگام دور ریختن هر لقمه از غذایمان به فکر گرسنگانی که این غذا می توانست آنها را از مرگ نجات دهد، باشیم. فیلم فردیناند دیمادورا که برنده جایزه فستیوال فیلم سبز می باشد

 (آدرس http://www.cultureunplugged.com/play/1081/Chicken-a-la-Carte  ) گوشه ای از فقر و گرسنگی آن سوی مرزها ر ابه تصویر می کشد. لازم به ذکر است که برای دیدن واقعیت ها نیازی به فیلم و کلیپ و سفر به دوردست ها نمی باشد و فقط با کمی توجه در همسایگی خودمان در هر شهر و محله ای می توانیم مشابه وضعیت فیلم را به نظاره بنشینیم. فقط یادمان نرود: دیدن فیلم ،تاسف خوردن ،نگران شدن و ...اصلا اهمیتی ندارد.آنچه مهم است زنده ماندن انسان گرسنه و نجات ایشان از فقر خانمان برانداز است و اینکه بدانیم همه ما هر کدام به نوعی درایجاداین وضعیت سهم داریم و باید در ترمیم آن به هر شکل ممکن بکوشیم و بهترین زمان برای جبران، سر سفره های احسان ، مجالس عروسی و عزا، میهمانی ها و صرف غذا در رستوران ها و سلف سرویس هاست. و و مهم است که بدانیم درست مصرف کردن همه چیز در همه وقت و همه جا از جمله مهارت هایی است که در زندگی فرد واجتماع موثر و کارآمد است.

مصادیق اسراف

معمولاًهرکسی واژه«اسراف»رامی‏شنود،موضوع ولخرجی،زیاده‏روی وتجاوزازحدوشأن اجتماعی به ذهن او می‏رسد،لیکن درلابه‏لای کلمات نورانی پیشوایان معصوم اشارات لطیفی به مصادیق‏و موارد اسراف شده است که اشاره به آن دراین بخش ازنوشتار،خالی ازفایده نیست ومی‏تواندهشداری اجتماعی برای کسانی باشد که از این گونه اسراف‏ها غافلند یا این‏گونه امور را در ردیف معانی و مصادیق اسراف به شمار نمی‏آورند.

هشدارهای اجتماعی اسراف و تبذیر از منظر اسلام بیانگر این موارد است که :

1-    میانه‏روی و اقتصاد و اعتدال یک فضیلت انسانی و رفتار سالم اجتماعی است.

2-    اسراف و تبذیر خارج شدن از حد و مرز فضیلت است و به عنوان رذیلت شناخته می‏شود.

3-    اهمیت پرهیز از اسراف به اندازه‏ای است که امام معصوم(ع) با به کارگیری واژه «ایاک» و نیز کلمه «الا» هشدار می‏دهد و مردم را به آگاهی و بیداری فرا می‏خواند.

امیرمؤمنان علی(ع) به یکی از کارگزارانش نوشت:

« فَدَعِ الْاِسْرَافَ مُقْتَصِدا وَ اذْکُرْ فِی الْیَوْمِ غَدا وَ اَمْسِکْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِکَ وَ قَدِّمِ الْفَضْلَ لِیَوْمِ حَاجَتِکَ اَ تَرْجُو اَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ اَجْرَ الْمُتَوَاضِعِینَ وَ اَنْتَ عِنْدَهُ مِنَ الْمُتَکَبِّرِینَ وَ تَطْمَعُ وَ اَنْتَ مُتَمَرِّغٌ فِی النَّعِیمِ تَمْنَعُهُ الضَّعِیفَ وَ الْاَرْمَلَةَ اَنْ یُوجِبَ لَکَ ثَوَابَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ اِنَّمَا الْمَرْءُ مَجْزِیٌّ بِمَا اَسْلَفَ وَ قَادِمٌ عَلَی مَا قَدَّمَ وَ السَّلَامُ»: «اسراف را کنار بگذار و میانه‏روی را پیشه کن. از امروز به فکر فردا باش و از اموال دنیا به مقدار ضرورت برای خویش نگاهدار و زیادی را برای روز نیازت از پیش بفرست. آیا امید داری خداوند ثواب متواضعان را به تو بدهد در حالی که در پیشگاهش از متکبران باشی!؟ و آیا طمع داری که ثواب انفاق‏کنندگان را به تو عنایت کند در صورتی که در زندگی پرنعمت و ناز قرار داری و مستمندان و بیوه‏زنان را از آن منع می‏کنی؟ بدان انسان به آنچه از پیش فرستاده پاداش داده می‏شود و به آنچه قبلاً برای خود ذخیره کرده وارد می‏گردد.»

امام صادق(ع) از دور ریختن آب باقی مانده در ته ظرف نیز نهی کرده و آن را از مصادیق اسراف برشمرده و می‏فرماید:«اَدْنَی الْاِسْرَافِ هِرَاقَةُ فَضْلِ الْاِنَاءِ وَ ابْتِذَالُ ثَوْبِ الصَّوْنِ؛ کمترین اندازه اسراف دور ریختن ته مانده ظرف (آب یا غذا) و تبدیل لباس بیرون به لباس خانه و دم دستی است».

در نگاه امام صادق(ع) آن‏که از ظرف آب یا غذا زاید مقداری می‏نوشد و می‏خورد و باقیمانده آن را دور می‏ریزد مسرف است. زیرا با آن باقی مانده آب یا غذا می‏توان تشنه‏ای را سیراب و گرسنه‏ای را سیر کرد یا دست کم درخت و گیاه و گلی را شاداب کرد و حیوانی را از گرسنگی و تشنگی نجات داد.

نگاه ژرف امام(ع)دررابطه باپوشیدن لباس نیزقابل تأمل و دقت است کسی که بین لباس کار و لباس میهمانی فرقی نمی‏گذارد وهر کدام دم دست بودبرای کاریامثلاًنماز ومجالس می‏پوشد این هم بگونه‏ای گرفتار رذیلت اسراف شده است.

ازامام کاظم(ع)سؤال شدکه آیاداشتن ده پیراهن اسراف است؟فرمود:«خیر،بلکه داشتن پیراهن زیادباعث می‏شودکه پیراهن‏هایش بیشترعمرکند.اسراف آن است که لباس بیرونت رادرجای کثیف بپوشی».

بنابراین بسیاری ازچیزهایی که بنظرمااسراف بشمارنمی‏روددرنگاه پیشوایان دینی ازمصادیق اسراف به حساب آمده است.

ادامه مطلب...

 لغت‏شناسان در تعریف و ترسیم اسراف گفته‏اند:« خارج شدن انسان از حد و مرز در هر کاری که انجام می‏دهد را اسراف گویند گر چه این معنی در انفاق مشهورتر است و اسراف هم گاهی در اندازه و مقدار (یک چیز است) و گاهی در کیفیت و چگونگی آن».

واژه«اسراف»و«تبذیر»دربرابر واژه«اقتصاد»و«اعتدال»قراردارندوبااندک تفاوتی یک مفهوم وپیام را می‏رسانند.

با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت (اسراف و تبذیر) چنین به نظر می‏رسد که وقتی این دو در مقابل هم قرار می‏گیرند اسراف به معنی خارج شدن از حد اعتدال، بی آن که چیزی را ظاهرا ضایع کرده باشد، مثل این‏که، ما لباس گرانقیمتی بپوشیم که بهایش صد برابر لباس مورد نیاز ما باشد یا غذای خود را آنچنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادی را آبرومندانه تغذیه کرد. در این جا از حد گذرانده‏ایم ولی ظاهرا چیزی نابود نشده است اما:

« تبذیر»و ریخت وپاش،آن است که چنان مصرف کنیم که به اتلاف وتضییع بینجامدمثل اینکه برای دونفرمیهمان غذای ده نفررا تهیه کنیم آن گونه که بعضی از جاهلان چنین می‏کنند و به آن افتخار می‏نمایند و باقی مانده را در زباله‏دان می‏ریزند و اتلاف می‏کنند».

البته گاهی هم می‏شود که درکاربردها،این دو واژه دریک معنی به کار می‏رود و به اصطلاح عطف تفسیری می‏شوند، امام علی(ع)در نهج البلاغه می‏فرماید:«آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن تبذیر و اسراف است. ممکن است این عمل انسان را دردنیا بلند مرتبه کنداما مسلما در آخرت پست وحقیر خواهد کرد. در نظر توده مردم ممکن است سبب اکرام گردد اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد».

باز در قرآن مجید می‏خوانیم:

«اِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِی الْاَرْضِ وَ اِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِین؛فرعون، برتری‏جویی در زمین داشت و از اسرافکاران بود».

اسراف‏کاری را روش فرعون می‏شمارد و اسراف را یک برنامه فرعونی قلمداد می‏کند.

و در جای دیگر اسراف کاران و مبذّران را برادران شیطان می‏نامد:

«وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیرا؛ اِنَّ الْمُبَذِّرینَ کانُوا اِخْوانَ الشَّیاطینِ وَ کانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ کَفُورا؛ و حق نزدیکان را بپرداز (و همچنین حق) مستمند وامانده در راه را و هرگز اسراف و تبذیر مکن چرا که تبذیرکنندگان برادران شیاطینند. و شیطان در برابر پروردگارش بسیار ناسپاس بود».

قَالَ اَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ(ع):«عَلَیْکَ بِالِاقْتِصَادِ وَ اِیَّاکَ وَ الْاِسْرَافَ فَاِنَّهُ مِنْ فِعْلِ الشَّیْطَنَةِ؛بر تو باد به میانه روی و پرهیز کن از اسراف زیرا اسراف از کارهای شیطان است».

گر چه اسراف به معنای گسترده هرگونه تجاوز از حد در هر کاری است که انسان انجام می‏دهد اما بیشتر در مورد هزینه‏ها و خرج‏های مالی گفته می‏شود و حتی انفاق و کارهای خوب را نیز شامل می‏شود. قرآن در سوره فرقان اسراف را در برابر سخت‏گیری و بخل و فشرده‏دستی قرار داده و می‏فرماید:

«وَ الَّذِینَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواما؛(بندگان شایسته خداوند)کسانی هستندکه به هنگام انفاق نه اسراف می‏کنندونه سخت‏گیری وبخل می‏ورزندبلکه میان این دوحد اعتدال ومیانه رامی‏گیرند».

ادامه مطلب...

از آیات و روایات کاملاً این معنا به دست می‏آید که افراط و تفریط و خروج از خط اعتدال در هر کاری مذموم و ناپسند است. زیست شایسته در سایه معتدلانه حرکت کردن و مقتصد بودن امکان‏پذیر است. بی‏تردید نعمت‏ها و مواهب موجود در کره زمین از سوی خدای رب العالمین به گونه‏ای تنظیم و تقدیر شده است که برای ساکنان زمین کافی است و همه می‏توانند در سایه بهره‏گیری درست از آن مواهب استفاده بهینه ببرند، لیکن خرج‏های بیهوده و مصرف کردن‏های بی‏اندازه این نعمت را هدر می‏دهد و چه بسا اسراف و تبذیر در گوشه‏ای از جهان و منطقه‏ای از زمین دلیل محرومیت انسان‏های دیگری در منطقه‏ای از جهان گردد. و نیز بدمصرف‏کردن و بی‏رویه بهره‏برداری کردن از منابع طبیعی و نعمت‏های خدادادی نسل‏های آینده را دچار محرومیت و تهدید قرار می‏دهد.

بهمین جهت قرآن کریم باعبارت‏های گوناگون،مسلمانان را ازاین بلای خانمانسوز و جهانسوز پرهیز داده و فرموده است:«کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛ و)از نعمت‏های الهی)بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنیدکه خداوندمسرفان رادوست نمی‏دارد».

قرآن مسرفان را چهره‏های منفور پیش خداوند معرفی کرده زیرا آنان با این رفتار غیرانسانی و غیراسلامی از حد و حدودی که خداوند تعیین کرده و انبیای او اعلام کردند پا را فراتر نهاده و رهنمودهای حکیمانه و واقع‏بینانه را نادیده گرفته‏اند.

روشن است آن که قانون شکنی می‏کند و حرکت قوانین انسان ساز و جامعه ساز را رعایت نمی‏کند پیش قانونگذار عالم و عادل چهره ناپسند و مبغوضی خواهد داشت.

خداونددر آیه 31سوره اعراف می فرماید:یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْزِینَتَکُمْ عِندَکُلِّ مَسْجِدٍوکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ«اى فرزندان آدم، نزد هر مسجد (به هنگام نماز) لباس و زینت‏هاى خود را برگیرید وبخورید وبیاشامید واسراف نکنید، همانا خداوند اسرافکاران را دوست ندارد. »
شاید بتوان گفت: آنچه در قرآن با خطابِ« یا بنى آدم» بیان مى‏شود، مربوط به تمام انسان‏ها و همه‏ى ادیان و از مشترکات آنان است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: آنچه باعث از بین رفتن مال و زیان رساندن به بدن باشد،اسراف است . در روایت دیگرى مى‏خوانیم: آن چه در راه خدا مصرف شود ، هرچند بسیار زیاد باشد، اسراف نیست و آنچه در راه معصیت خدا استفاده شود، هرچند اندک باشد، اسراف است.

از آیات و روایات کاملاً این معنا به دست می‏آید که افراط و تفریط و خروج از خط اعتدال در هر کاری مذموم و ناپسند است. زیست شایسته در سایه معتدلانه حرکت کردن و مقتصد بودن امکان‏پذیر است. بی‏تردید نعمت‏ها و مواهب موجود در کره زمین از سوی خدای رب العالمین به گونه‏ای تنظیم و تقدیر شده است که برای ساکنان زمین کافی است و همه می‏توانند در سایه بهره‏گیری درست از آن مواهب استفاده بهینه ببرند، لیکن خرج‏های بیهوده و مصرف کردن‏های بی‏اندازه این نعمت را هدر می‏دهد و چه بسا اسراف و تبذیر در گوشه‏ای از جهان و منطقه‏ای از زمین دلیل محرومیت انسان‏های دیگری در منطقه‏ای از جهان گردد. و نیز بدمصرف‏کردن و بی‏رویه بهره‏برداری کردن از منابع طبیعی و نعمت‏های خدادادی نسل‏های آینده را دچار محرومیت و تهدید قرار می‏دهد.

بهمین جهت قرآن کریم باعبارت‏های گوناگون،مسلمانان را ازاین بلای خانمانسوز و جهانسوز پرهیز داده و فرموده است:«کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا اِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛ و)از نعمت‏های الهی)بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنیدکه خداوندمسرفان رادوست نمی‏دارد».

قرآن مسرفان را چهره‏های منفور پیش خداوند معرفی کرده زیرا آنان با این رفتار غیرانسانی و غیراسلامی از حد و حدودی که خداوند تعیین کرده و انبیای او اعلام کردند پا را فراتر نهاده و رهنمودهای حکیمانه و واقع‏بینانه را نادیده گرفته‏اند.

روشن است آن که قانون شکنی می‏کند و حرکت قوانین انسان ساز و جامعه ساز را رعایت نمی‏کند پیش قانونگذار عالم و عادل چهره ناپسند و مبغوضی خواهد داشت.

خداونددر آیه 31سوره اعراف می فرماید:یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْزِینَتَکُمْ عِندَکُلِّ مَسْجِدٍوکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ«اى فرزندان آدم، نزد هر مسجد (به هنگام نماز) لباس و زینت‏هاى خود را برگیرید وبخورید وبیاشامید واسراف نکنید، همانا خداوند اسرافکاران را دوست ندارد. »
شاید بتوان گفت: آنچه در قرآن با خطابِ« یا بنى آدم» بیان مى‏شود، مربوط به تمام انسان‏ها و همه‏ى ادیان و از مشترکات آنان است.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: آنچه باعث از بین رفتن مال و زیان رساندن به بدن باشد،اسراف است . در روایت دیگرى مى‏خوانیم: آن چه در راه خدا مصرف شود ، هرچند بسیار زیاد باشد، اسراف نیست و آنچه در راه معصیت خدا استفاده شود، هرچند اندک باشد، اسراف است.
لغت‏شناسان در تعریف و ترسیم اسراف گفته‏اند:« خارج شدن انسان از حد و مرز در هر کاری که انجام می‏دهد را اسراف گویند گر چه این معنی در انفاق مشهورتر است و اسراف هم گاهی در اندازه و مقدار (یک چیز است) و گاهی در کیفیت و چگونگی آن».

واژه«اسراف»و«تبذیر»دربرابر واژه«اقتصاد»و«اعتدال»قراردارندوبااندک تفاوتی یک مفهوم وپیام را می‏رسانند.

با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت (اسراف و تبذیر) چنین به نظر می‏رسد که وقتی این دو در مقابل هم قرار می‏گیرند اسراف به معنی خارج شدن از حد اعتدال، بی آن که چیزی را ظاهرا ضایع کرده باشد، مثل این‏که، ما لباس گرانقیمتی بپوشیم که بهایش صد برابر لباس مورد نیاز ما باشد یا غذای خود را آنچنان گرانقیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان عده زیادی را آبرومندانه تغذیه کرد. در این جا از حد گذرانده‏ایم ولی ظاهرا چیزی نابود نشده است اما:

« تبذیر»و ریخت وپاش،آن است که چنان مصرف کنیم که به اتلاف وتضییع بینجامدمثل اینکه برای دونفرمیهمان غذای ده نفررا تهیه کنیم آن گونه که بعضی از جاهلان چنین می‏کنند و به آن افتخار می‏نمایند و باقی مانده را در زباله‏دان می‏ریزند و اتلاف می‏کنند».

   ادامه مطلب...